Od 23 sierpnia 2018 roku obowiązuje nowe Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001609/O/D20181609.pdf.
Z postulatów naszego Stowarzyszenia, przesłanych w ramach konsultacji do MKiDN, m.in. uwzględniono:
1. W odniesieniu do wniosków o wydanie pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych i poszukiwań zabytków:
- zmianę kolejności występowania w treści rozporządzenia poszukiwań zabytków i badań archeologicznych, zgodnie z tytułem Rozporządzenia (art. 1 ust. 1 pkt. 7) – badania archeologiczne (art. 1 ust. 1 pkt. 8) – poszukiwania zabytków;
- rozdzielenie zapisów odnoszących się do trybu składania wniosków i wydawania pozwoleń – osobno dla badań archeologicznych (art. 9), osobno dla poszukiwań zabytków (art. 10). Poprzednia, “mieszana” forma była niezbyt czytelna dla osób chcących prowadzić poszukiwania.
- przywrócenie uzasadnienia prowadzenia badań archeologicznych (art. 9 ust. 1 pkt. 4). Jest to jeden z niewielu elementów merytorycznych wniosku, najważniejszy z perspektywy konserwatorstwa archeologicznego. Metoda wykopaliskowa jest destrukcyjna, zatem nie ma możliwości ponownego badania stanowiska archeologicznego. Dlatego konserwator powinien mieć możliwość dokonania oceny, czy przeprowadzenie badań archeologicznych jest niezbędne i czy istnieje dla nich alternatywa.
- wprowadzenie wymogu załączenia do wniosku o wydanie pozwolenia na poszukiwania zabytków mapy topograficznej w skali umożliwiającej konserwatorowi zaznaczenie stref, w których poszukiwań prowadzić nie wolno (art. 10 ust. 3 pkt. 4).
2. W odniesieniu do pozwoleń wydawanych na prowadzenie badań archeologicznych i poszukiwań zabytków uwzględniono jedynie zamieszczenie informacji o załączniku, w którym zaznaczone będą strefy, gdzie nie wolno prowadzić poszukiwań (par. 19 ust 4 i 5).
Niestety, odrzucono nasz najważniejszy postulat, tj. przywrócenia zapisu o konieczności podania danych archeologa prowadzącego badania archeologiczne oraz wprowadzenia informacji o instytucji (jeśli dotyczy), w imieniu której będzie je prowadził.
Po usunięciu z decyzji kierownika badań archeologicznych za przeprowadzenie badań archeologicznych będzie odpowiadał inwestor/wnioskodawca. Archeolog jedynie oświadcza (par. 18 ust. 1 pkt. 7 ppkt. c), że przyjmuje obowiązek kierowania badaniami archeologicznymi lub samodzielnego ich wykonywania.
Odtąd inwestorzy będą musieli zwracać uwagę na podpisywane umowy, w których powinni zlecać archeologom m.in. prowadzenie dokumentacji, prowadzenie inwentaryzacji polowej, wykonanie sprawozdań, wykonanie konserwacji zabytków, opracowanie wyników badań (par. 18, ust. 3, punkty 6 do 11, dotyczące bezpośrednio działań archeologa).
Jedyną dobrą stroną tej sytuacji może być to, że archeolog będzie mógł odmówić podpisania umowy na opracowanie wyników badań archeologicznych, które w większości przypadków są trudne do wycenienia przed ich przeprowadzeniem.
Nie uwzględniono również naszej uwagi w odniesieniu do wymogu przedstawienia dokumentu potwierdzającego gotowość muzeum lub innej jednostki organizacyjnej do przyjęcia zabytków archeologicznych odkrytych w trakcie badań archeologicznych. Sugerowaliśmy, aby doprecyzować, o jakie „inne jednostki organizacyjne” chodzi. Problem rozproszenia zabytków archeologicznych w Polsce jest powszechnie znany. W ostatnim czasie powstają tzw. muzea w organizacji, które deklarują przyjęcie zabytków. Wiąże się to m.in. z tym, że muzea „tradycyjne”, które otrzymały możliwość odmówienia przyjęcia zabytków, w konsekwencji nie starają się o zwiększenie swych powierzchni magazynowych. Proponowaliśmy wprowadzenie zapisu: inne jednostki organizacyjne, mające osobowość prawną.
Ponadto proponowaliśmy wprowadzenie wymogu, aby po wykonaniu poszukiwań zabytków osoba nimi kierująca przedstawiła konserwatorowi pozyskane w ich trakcie zabytki/przedmioty, w celu wyodrębnienia ewentualnych zabytków archeologicznych i określenia sposobu postępowania z pozostałymi zabytkami/przedmiotami.
